Bu ay üç bölümlük ve her zamanki gibi pek öğretici ve keyifli bir yazı dizisini sizlerle paylaşıyoruz. Bu yazı dizisi, biyolojide çok önemli iki kavramı öğretmeye odaklanıyor: kökendeşlik (ing. homology) ve görevdeşlik (ing. analogy). Bu iki kavram, çeşitli organizmalarda gözlemlediğimiz yapısal, davranışsal, fizyolojik ve benzeri özelliklerin kökenlerini tanımlamamızı sağlayan, evrim biliminde çok önemi olan iki kavram.
Bildiğiniz gibi bilim insanları yaptıkları laboratuvar araştırmalarında fare, tavuk embriyosu, kurbağa, meyve sineği gibi pek çok farklı canlıyı kullanıyorlar. Bu canlılarda yapılan araştırmaların insanlara dair fikir verebilmeleri, evrimsel olarak kökendeş özelliklere sahip olmamız. Örneğin bir kurbağanın bacağındaki kemikler ile insan bacağındaki kemikler ortak bir atadan gelen kökendeş yapılar olduğu için, kurbağa bacağının embriyonik gelişiminden öğrendiklerimiz büyük ölçüde insan embriyosu için de geçerli oluyor.
Ama dikkat!!! Birbirine benzer görünen her yapı kökendeş olmayabilir! Bu da demek oluyor ki, örneğin doğada gördüğümüz her göz, her kanat, her diken, her yüzgeç… aynı evrimsel kökene sahip olacak diye bir kural yok. Örneğin birbirine çok çok uzak akraba olan köpekbalığı (adı üstünde bir balık) ve yunusun (bir deniz memelisi) sırt yüzgeçleri birbirine çok benzer görünse de tamamen farklı kökenlerden gelmektedir. Bu yapıların gelişimini araştırdığımızda bambaşka genetik denetim mekanizmaları ile yapıldıklarını görmemiz çok olasıdır. Bu yüzden bilim insanları yapacakları araştırmalarda, diyelim eğer insan gözü hakkında bir fikir edinmek istiyorlarsa, kullancakları model hayvanın gözünün insan gözü ile kökendeş olup olmadığını önce mutlaka belirlerler.
Bu, kökendeşlik ve görevdeşlik kavramlarının ne kadar önemli ve aydınlatıcı olabileceğine dair sadece bir örnek. Başka örneklere tıp, tarım, doğa koruma gibi alanlarda da rastlayabiliriz. Konu hakkında daha fazla bilgi edinmek ve evrimin bu çok temel ve önemli iki kavramını öğrenmek için bu yazı dizisini mutlaka okuyun!
1. Bölüm: Benzerlikler ve farklılıklar: Kökendeşliği ve görevdeşliği anlamak
2. Bölüm: Görevdeşlik: Karidesler ve Salyangozlar
3. Bölüm: Kökendeşlik: Bitkilerden Sorulur
Keyifli okumalar!
Evrim Çalışkanları
Küçük bir hatırlatma: Yeni yayınlanan bölümlerden haberdar olmak için Evrimi Anlamak ana sayfasındaki “bizden haber alın” kutusuna e-posta adresinizi yazarak haber listemize üye olabilir veya Facebook sayfamızdan yenilikleri ve etkinlik haberlerini takip edebilirsiniz. Ayrıca yeni bölümlerin listesine bu sayfadan da ulaşabilirsiniz. Önerileriniz, sorularınız veya bize katkı koyabileceğiniz konular için bu blogdaki “hakkımızda” sayfasındaki e-posta adresinden bizlerle bağlantıya geçebilir veya bu yazıya yorum yazarak düşüncelerinizi bizlerle paylaşabilirsiniz.
evrimcaliskanlari 
